Памятка па азнаямленні з кніжнай графікай і ілюстрацыяй

Першая малодшая група

Формы, метады і прыёмы

Цэнтральнае месца сярод метадаў і прыёмаў у гэтым узросце адводзіцца: гульнявым прыёмам, славесным метадам і паказу як спосабу адлюстравання.

Выкарыстоўваюцца:

- гульнявыя прыёмы і сітуацыі;

 - гульнявыя практыкаванні.

Гульнявыя прыёмы і сітуацыі прымяняюцца:

• пры тлумачэнні;

• у кіраўніцтве самастойнай мастацкай дзейнасцю дзяцей;

• ў ацэнцы прадуктаў мастацкай творчасці.

Выкарыстоўваецца прыём называння (паказу) пералічаных выхавальнікам на малюнках персанажаў і рэчаў.

Асаблівасці ўспрымання

Для дзяцей дадзенага ўзросту характэрна: залежнасць разумення тэксту ад асабістага вопыту дзіцяці; ўсталяванне простых сувязяў, калі падзеі ідуць адна за другой; у цэнтры ўвагі галоўны персанаж, дзеці часцей за ўсё не разумеюць яго перажыванняў і матываў учынкаў; эмацыянальныя адносіны да герояў ярка афарбаваны.

Парады па выкарыстанні

Дзіцяці, можна даць у рукі любую карцінку - яснасць, прастата і выразнасць графічнага твора - вось тры патрабаванні, якія прад’яўляе выхаванец да выявы. За знешняй прымітыўнасцю малюнка хаваецца змест і разуменне навакольнага свету. Дзіцячае ўспрыманне патрабуе, каб прадмет быў намаляваны старанна, з улікам усіх дэталяў. Дзіцяці неабходна адрозніваць усе часткі прадмета: чалавек не павінен быць намаляваны ў профіль або ў якім-небудзь яшчэ нязвыклым і цяжка вядомым ракурсе, ногі ў жывёл не павінны накрываць адна адну, а быць цалкам прамаляваныя і г.д. Дзіця не павінна сутыкацца з цяжкасцямі разглядаючы незразумелую карцінку. а з першага погляду распазнаваць намаляваныя прадметы. Малюнак павінен быць каляровым, у такім выпадку дзіцяці ў ім разабрацца лягчэй: колер дапамагае даведацца прадмет і знайсці яго на лісце. У колеры, як і ў самім малюнку, неабходна прытрымлівацца пэўных патрабаванняў - прадмет павінен быць намаляваны на малюнку ў сваёй натуральнай, “прыроднай” размалёўцы. Важна звярнуць увагу і на кампазіцыю малюнка. Яна павінна быць простая і выцякаць непасрэдна з сюжэту кнігі. Трэба каб дзіця з першага погляду “разумела” карцінку, суадносячы яе з толькі што прачытаным тэкстам.

      Выхавальнік паказвае выхаванцам, якія сядзяць перад ім карцінкі да вядомага твора з галоўным персанажам . (Успамінае, што пры першым чытанні гэтага твора дзеці разглядалі цацку) і звяртаецца то да аднаго, то да другога дзіцяці з пытаннямі: Пакажы, дзе (назва персанажа)?. Дакраніся да яго пальчыкам. (Адно дзіця паказвае) А цяпер ты, пакажы, дзе....(другое паказвае) Пасля разглядваюцца і параўноўваюцца карцінкі. Больш складаная для дзяцей праца - называнне персанажа, прадмета, яго часткі, названых выхавальнікам на малюнку

               У вельмі рэдкіх выпадках дзеці глядзяць карціны моўчкі. Выхавальнік павінен падтрымліваць гутарку з выхаванцамі, вучыць іх правільна называць прадметы і некаторыя іх характэрныя прыкметы, дапамагаючы лепш зразумець змест карціны. Разглядаючы карцінкі дзеці цікавяцца, што намалявана, пазнаюць знаёмыя прадметы і з’явы, знаёмяцца з тымі, якіх раней не ведалі.

Другая малодшая група

Формы, метады і прыёмы

Пры азнаямленні з кніжнай графікай дзяцей 3-4 гадоў можна адначасова разглядаць некалькі ілюстрацый і прадугледзець паўторны прагляд ілюстрацый, арыентучыся на зацікаўленасць дзяцей.

Асноўныя прыёмы працы: гутарка, апытанні, абыгрыванне, драматызацыі, выкарыстанне музычных кампанентаў.

Асаблівасці ўспрымання

Для дзяцей 3-4 гадоў асноўнай прыкметай распазнавання намаляванага вобразу з’яўляецца форма, колер жа мае другаснае значэнне. Галоўным у разуменні зместу дзеяння на малюнку для дзяцей з’яўляецца прадмет, з якім чалавек здзяйсняе дзеянне. Кнігі з яркімі, прыгожымі ілюстрацыямі мастакоў адкрываюць перад дзіцем акно ў свет жывых вобразаў, у свет фантазіі.

Парады па выкарыстанні

У дадзенай групе варта размяркоўваць зрокавае і слыхавое ўспрыманне. Калі “герой” не знаёмы дзецям, то выхавальнік з дзецьмі ўважліва разглядае карцінку, а ўжо потым выхаванцы слухаюць аповяд да ўбачанага.

Выхавальнік спачатку чытае ўвесь тэкст цалкам (калі дзеці раней бачылі “героя” твора, то ім не трэба да чытання тлумачыць і паказваць яго). Затым, пры паўторным чытанні, педагог паказвае дзецям карцінкі, якія паказваюць “герояў” тэксту ў адпаведных сітуацыях. Потым ён раздае дзецям кнігі, каб яны самі маглі яшчэ раз разгледзець малюнкі. Пасля таго як карцінкі разгледзелі, тэкст чытаецца яшчэ раз без звароту да ілюстрацый.

Праца ідзе ў вызначаным парадку:

1) выхавальнік чытае тэкст без паказу малюнкаў, каб фіксаваць увагу дзяцей на словах, якія малююць мастацкія вобразы,

2) чытае тэкст з адначасовым паказам малюнкаў, якія ілюструюць словы пісьменніка,

3) дзеці самастойна разглядаюць карцінкі,

4) выхавальнік чытае тэкст яшчэ раз без паказу ілюстрацый.

Займаючыся з дзецьмі 3-4 гадоў, важна прыцягнуць іх увагу да карціны.

Дзеці гэтай узроставай групы могуць убачыць характар герояў (добры, злосны, хітры). Таму выхавальнікам задаюцца пытанні не толькі на распазнаванне вобразу, але і вызначэнне характару герояў.

Выкарыстоўваюцца прыёмы, пры дапамозе якіх можна зацікавіць дзіця зместам карціны: выхаванцу прапаноўваецца паставіць сябе на месца таго, хто з’яўляецца дзеючай асобай у карціне, дзіця становіцца героем цікавай для яго падзеі і з захапленнем пачынае распавядаць пра самога сябе.

Выхавальнік каменціруе адказы дзяцей і падахвочвае іх фантазіраваць. Вучыць дзяцей заўважаць характар герояў праз колер, жэсты, позу, выраз твару, вачэй і г.д.

Сярэдняя група

Формы, метады і прыёмы

Педагог выкарыстоўвае у рабоце наступныя  прыёмы:

 - суаднясенне слоў тэксту з малюнкамі;

- апытанне дзецей, з мэтай выяўлення асобасных уласцівасцей характару персанажа, яго ўчынкаў;

- гутарка  з нескладанымі высновамі, абагульненнямі.

- ацэньванне выхаванцамі колеру намаляваных прадметаў, выразнасці жэстаў героя, размяшчэння фігур і інш.

Асаблівасці ўспрымання

У сярэднім узросце адбываюцца змены ва ўспрыманні,  разуменні і асэнсаванні тэксту, што звязана з пашырэннем вопыту дзіцяці. Выхаванцы могуць устанавіць простыя прычынныя сувязі ў сюжэце, у цэлым правільна ацэньваюць учынкі герояў. У іх ўзнікае пільная цікавасць да зместу твора, што вядзе да пазнання яго ўнутранага сэнсу.

Парады па выкарыстанні

Праца выхавальніка на занятках з выкарыстаннем кніжнай ілюстрацыі можа складацца ў тым, што ён чытае малюсенькі ўрывак (такі, да якога ёсць ілюстрацыя) і просіць дзіця паказаць карцінку, якая адпавядае прачытанаму. Перад паўторным чытаннем твора дзеці разглядаюць карцінкі ў кніжцы. Магчымы і адваротны варыянт: педагог паказвае карцінку і просіць дзіця ўспомніць, які момант з казкі тут намаляваны. Гэты ж прыём выкарыстоўваецца і пры разглядванні звычайных пласкасных ілюстрацый. У дзіцяці пачынае ў поўнай меры функцыянаваць механізм фарміравання цэласнага вобразу сэнсавага зместу ўспрынятага тэксту.

Старшая група

Формы, метады і прыёмы

Выкарыстоўваюцца славесныя метадычныя прыёмы ў спалучэнні з нагляднымі:

- знаёмства з пісьменнікам: дэманстрацыя партрэта, аповяд пра яго творчасць, разглядванне кніг, ілюстрацый да іх;

- прагляд фільмаў, сюжэтаў, прэзентацый па літаратурных творах (магчымы толькі пасля знаёмства з тэкстам);

-параўнанне ілюстрацый розных мастакоў да аднаго і таго ж твору.

Асаблівасці ўспрымання

Успрыманне залежыць ад падрыхтаванасці дзіцяці, ад характару яго эстэтычнага светапогляду, кола інтарэсаў, псіхалагічнага стану. Разглядаючы ілюстрацыю, дзеці не толькі эмацыйна адгукаюцца на колер і форму, але і асэнсоўваюць тое, што намалявана. Яны эмацыйна ўспрымаюць вобраз, праяўляюць жаданне яшчэ раз разгледзець малюнак.

Пачынаюць разумець памяншэнне аддаленага прадмета (бліжэй - далей).

Парады па выкарыстанні

Ілюстрацыі ў кнізе адыграваюць у гэты перыяд надзвычай важную ролю. Часта дзіця на ўсё жыццё захоўвае ў памяці карцінку з дзіцячай кнігі - страшную, смешную, сумную. Уражанне дзіцяці ад ілюстрацыі залежыць ад тэхнікі яе выканання, ад ступені эмацыйнага ўздзеяння тэксту, да якога яна адносіцца. Але, паколькі развіццё дзіцяці ў адным і тым жа ўзросце рознае, таму неаднолькава і іх ўспрыманне адных і тых жа з’яў навакольнага свету. У гэты перыяд ужо асабліва добра пачынае выяўляцца індывідуальнасць характару маленькага чалавека. Таму вывесці формулу “ідэальнай” ілюстрацыі для гэтага ўзросту нельга. Малюнак (па меры сталення дзіцяці) павінен ўскладняцца ўслед за тэкстам.

Педагогам падбіраюцца ілюстрацыі з уключэннем перспектывы, светаценю, з больш складанымі кампазіцыйнымі рашэннямі - незвычайныя ракурсы, больш дэталёвыя выявы звыклых і знаёмых прадметаў. Аповяд выхавальніка павінен быць па магчымасці вобразным, выразным, каб падняць цікавасць у дзяцей, стварыць пэўны настрой.

Педагог падводзіць дзяцей да ўмення параўноўваць адну карціну з другой. Гутарка можа пачацца з аповяду самога выхавацеля пра ілюстрацыі. Затым шляхам пытанняў ён прыцягвае і дзяцей да актыўнага выказвання сваіх уражанняў Старэйшыя дашкольнікі здольныя да некаторага параўнальнага аналізу. Паказаўшы дзецям карціны, выхавальнік пытаецца, дзе, на іх думку, намаляваная адна падзея і дзе іншая. Пытанні выхавальніка накіроўваюць увагу дзяцей на каларыт ілюстрацыі - спалучэнне фарбаў, характэрныя асаблівасці

У іншых выпадках, калі ў дзяцей развіта ўменне разглядаць карціны і выхавана цікавасць да іх, гутарка прама пачынаецца з пытанняў да дзяцей. Правёўшы гутарку, выхавальнік напрыканцы выказвае сваё меркаванне пра яе ў зразумелай і цікавай для дзяцей форме, абагульняючы іх выказванні.

Кніжная ілюстрацыя дазваляе падвесці дзяцей да паглыбленага ўспрымання зместу тэксту. Вялікую ролю пры гэтым адыгрываюць пытанні выхавальніка, якія ўстанаўліваюць сувязь паміж зместам карціны і праслуханым тэкстам.

Выхаванцы ад 6 да 7 гадоў

Формы, метады і прыёмы

Прыёмы, якія спрыяюць ўспрыманню выразных сродкаў дзецьмі гэтага ўзросту, наступныя:

- чытанне мастацкіх твораў, адэкватных па змесце ілюстрацыях, якія дзеці разглядаюць;

- тлумачэнні, з дапамогай якіх выхавальнік вучыць разумець ўзаемаадносіны герояў, іх настрой, мову жэстаў, мімікі, рухаў;

- пытанні, накіраваныя на высвятлення ўзаемасувязі зместу і сродкаў выразнасці, якімі карыстаўся мастак (напрыклад, можна было б намаляваць гэтую ілюстрацыю іншымі колерамі? А што б тады адбылося?).

- прыём ўваходжання;

- гульні-інсцэніроўкі, міні-паказы па сюжэце ілюстрацыі.

Асаблівасці ўспрымання

Ва ўзросце 6-7 гадоў механізм разумення зместу звязнага тэксту, які адрозніваецца нагляднасцю, ужо цалкам сфарміраваны У дзіцяці актыўна пачынаюць складвацца ўяўленні пра навакольны свет - працуе памяць, уяўленне, усё больш ўскладняюцца эмацыйныя рэакцыі. Для дзяцей шостага года жыцця колер ілюстрацый з’яўляецца такой жа важнай прыкметай пры распазнаванні намаляванага вобразу, як і форма. Галоўным у разуменні зместу дзеяння на малюнку з’яўляецца пастава намаляванага чалавека і розныя кампазіцыйныя прыёмы перадачы руху.

Парады па выкарыстанні

У старэйшым дашкольным узросце дзеці пачынаюць ўсведамляць падзеі, якіх не было ў іх асабістым вопыце, іх цікавяць не толькі ўчынкі героя, але і матывы ўчынкаў, перажыванні, пачуцці. Яны здольныя зразумець падтэкст. Эмацыянальныя адносіны да герояў ўзнікаюць на аснове асэнсавання дзіцем усяго сюжэту твора і ўліку ўсіх характарыстык героя

Праца выхавальніка ў старэйшай групе накіравана на развіццё эстэтычнага густу: у дзяцей развіваюць уменне разумець змест мастацкага твора, задуму мастака, некаторыя сродкі выразнасці, уласцівыя розным відам мастацтва. Выхавальнік, паказваючы ілюстрацыі, звяртае ўвагу дзяцей на перадачу характэрнай знешнасці героя

Дзеці ўжо здольныя ацэньваць карцінкі-ілюстрацыі: адказваць на пытанні (“Спадабалася ці не спадабалася карцінка?”, “Чаму?”), могуць прапаноўваць сваё рашэнне праблемы. Ацэнка розных ілюстрацый дзецьмі становіцца больш абгрунтаванай, калі іх прывучыць разглядаць і параўноўваць ілюстрацыі розных мастакоў да аднаго і таго ж літаратурнага твору.

Старэйшыя дашкольнікі набываюць ўменне ўспрымаць творы рознага зместу, а не толькі тыя, у якіх маецца займальны сюжэт, адлюстравана дзеянне. Разам з тым сюжэтную карціну яны здольны ўспрымаць інакш, чым у больш малодшым узросце - пра многае яны могуць здагадацца, многае ўявіць; дапамагаюць атрыманыя дзецьмі веды і новыя ўяўленні пра з’явы жыцця. У дзяцей гэтага ўзросту дастаткова развітая любоў да прыроды, і яны з цікавасцю ставяцца да пейзажу, вызначаюць, якая пара года намалявана, што характэрна для восені і вясны, якія фарбы выбраў мастак для іх перадачы, як намаляваныя зімовы холад, завіруха, восеньскі вецер.

Кніжная ілюстрацыя дазваляе падвесці дзяцей да паглыбленага ўспрымання зместу тэксту. Вялікую ролю пры гэтым адыгрываюць пытанні выхавальніка, якія ўстанаўліваюць сувязь паміж зместам карціны і праслуханым тэкстам. Выхавальнік, паказваючы ілюстрацыі, звяртае ўвагу дзяцей на перадачу характэрнай знешнасці героя, а таксама задае пытанні, што выяўляюць асобасныя рысы  характару дзядзькі героя, яго ўчынкі. Педагог дапамагае дзецям рабіць нескладаныя высновы, абагульненні, звяртае іх увагу на галоўнае.